Demir eksikliği nedir?
Demir eksikliği, vücutta ihtiyaç duyulan demirin çeşitli nedenlerle karşılanamaması durumuna denir. Demirin vücutta çok önemli görevleri vardır. Alyuvar adı verilen kan hücrelerine kırmızı rengini veren hemoglobin demir içerir ve alyuvarlar oksijeni akciğerden alıp diğer dokulara ulaştırılmasında önemli görevlere sahiptir.
Kandaki demir oranı düşük olduğu zaman alyuvar üretimi azalır ve sonuç olarak hücre, doku ve organlara taşınan oksijen miktarında azalma meydana gelir. Demir eksikliği sonucunda demir eksikliği anemisi denilen kansızlık hastalığı ortaya çıkar. Demir, hücreler ve enzimlerdeki enerji santrallerinin bir parçası olarak da görev yapar ve vücut için büyük önem taşır.
Demir eksikliği neden olur?
Demir, vücut tarafından üretilemeyen ve bu yüzden diyetle yeterli ve düzenli miktarda alınması gereken bir mineraldir. Demir eksikliği genellikle vücutta artmış demir ihtiyacı, eksik demir alımı ya da vücuttan demir kaybı nedeniyle ortaya çıkar. Demir eksikliğinin en önemli nedeni demir içeren besinlerin yeterli düzeyde tüketilmemesidir. Gebelik, adet dönemi gibi durumlarda ise vücudun demir ihtiyacında artış görülür.
Vücutta demir ihtiyacının artması nedeniyle ortaya çıkan demir eksikliği nedenleri;
- Gebelik
- Emzirme dönemi
- Sık aralıklarla doğum yapmak
- Büyüme çağında olmak
- Ergenlik dönemi şekilde sıralanabilir.
Yetersiz demir alımı sonucu demir eksikliği nedenleri ise;
- Yetersiz ve dengesiz beslenme
- Demir yönünden zengin olan et, karaciğer ve diğer sakatatların tüketilmediği vejeteryan beslenme şeklidir (Bitkisel gıdalarda yeterli miktarda demir bulunmasına rağmen, bulunan form vücutta zayıf şekilde değerlendirilebilir. Hayvansal kas yapısındaki miyoglobin ise çok kolay emilebilir demir içerir.).
Vücuttan demir kaybı sonucu eksiklik nedenleri;
- Adet kanamalarının şiddetli olması
- Mide ülseri, hemoroid, kaza gibi nedenlerle aşırı kan kayıplarının ortaya çıkması
- Aşırı egzersiz yapılması nedeniyle idrar ve terle demir gibi mineral ve diğer eser elementlerin kaybında artış olmasıdır.
Yukarıda sayılan nedenlere ek olarak aşağıdaki faktörler demir eksikliğine neden olabilir:
- Mide asit salgısının yetersiz olması
- Mide ya da onikiparmak bağırsağında ülserler olması
- Mide ya da ince bağırsağın bir kısmının operasyonla alınması
- Vücuda alınan demirin, çölyak gibi hastalıklar nedeniyle bağırsaklar tarafından yeterli düzeyde emilim olmaması
- Çay, kahve, kola gibi kafeinli içecekler yemeklerle birlikte tüketildiğinde demir emilimini önemli oranda engellemesi
- Kalıtsal demir eksikliği
- Emilimi bozan ilaçların kullanımı
Demir eksikliği belirtileri
Demir eksikliğini erken aşamada fark etmek zordur. Vücut bir süre boyunca demir eksikliğini kompanse ederek kansızlık belirtilerinin ortaya çıkmasını geciktirebilir. Ancak bu aşamada da bazı erken belirtiler görülür. Bu erken belirtilerden bazıları;
- Kırılgan saç ve tırnaklar
- Ciltte kuruluk
- Ağız köşelerinde çatlaklar
- Dilde yanma
- Ağız mukozasında hassasiyet
Demir eksikliği ilerleyip kansızlık ortaya çıktıktan sonra bunlara başka belirti ve bulgular da eklenir. Demir eksikliğinin en sık rastlanılan belirtileri;
- Halsizlik
- Sürekli yorgunluk hali
- Konsantrasyon problemleri
- İlgisizlik
- Fiziksel aktiviteler sırasında nefes nefese kalmak
- Baş dönmesi ve göz kararması
- Baş ağrısı
- Depresyon
- Uyku sorunları
- Normalden fazla üşüme hissi
- Saç dökülmesi
- Cilt renginin soluk bir görünümde olması
- Dilde şişme
- Kulak çınlaması
- El ve ayaklarda karıncalanma ya da uyuşma şeklinde sıralanabilir.
Demir eksikliği nelere yol açar?
Demir eksikliği anemisi, tedavi edilmediği takdirde hayatı tehdit eden, çok önemli sağlık sorunlarına yol açabilir. Bu sağlık sorunlarından bazıları;
- Kalp rahatsızlıkları (hızlı kalp atışı, kalp yetmezliği, kalp büyümesi gibi)
- Hamilelikte sorunlar (Düşük doğum ağırlığı gibi bebeğin normal kilosunda olmaması, erken doğum riski, bebeğin zihinsel gelişiminde problemler)
- Bağışıklık sisteminde zayıflama ve hastalıklara daha kolay yakalanma
- Bebek ve çocuklarda gelişim ve zeka geriliği
- Huzursuz bacak sendromu
Demir eksikliği tanısı nasıl konulur?
Demir eksikliği genellikle başka amaçlarla yapılan ya da rutin kan sayımı sırasında tespit edilir. Demir eksikliği durumunda, vücut önce demir depolarını boşaltır. Bu rezervler tamamen tükendiği zaman demir eksikliği anemisi ortaya çıkar. Bu sebeple demir eksikliğinin erken teşhisi için demir depolarının durumunu gösteren kan testlerinin yapılması gerekir.
Demir eksikliğini düşündüren şikâyetleriniz varsa bir sağlık kuruluşuna başvurabilirsiniz. Doktorunuz yaşam ve besin alışkanlıklarınızı sorgulayacak ve aynı zamanda önceden var olan hastalıkları ve ilaçları içeren ayrıntılı bir tıbbi öykü incelemesi yapacaktır. Öte yandan, genç kadınlarla adet döneminin sıklığı, süresi ve ciddiyeti hakkında sorular sorar. Yaşlılara ise sindirim sistemi, idrar ve genital organlardan kanama olup olmadığını araştırır. Kansızlık nedeninin bilinmesi tedavinin başarılı olabilmesi için kilit noktayı oluşturur.
Demir dengesi hakkında kesin bilgi ancak kan testleri ile mümkündür. Testlerle hemoglobin, hematokrit, eritrosit sayısı, transferin gibi çeşitli parametrelere bakılarak tanı konulmaya çalışılır.
Demir eksikliği nasıl önlenir?
Demir eksikliğinin oluşumunu engellemek, beslenme alışkanlıklarında yapılabilecek bir takım değişikliklerle mümkündür. Bunun için;
- Demir bakımından zengin yiyecekler yemek
- Bu yiyecekleri demir emilimini kolaylaştıran yiyeceklerle birleştirmek (C vitamini açısından zengin portakal suyu, limonata, lahana turşusu gibi yiyecek ve içecekler emilimi kolaylaştırır.)
- Demir emilimini azaltan yiyecek ve içecekleri tüketmekten kaçınmak demir eksikliğini önlemeye yardımcı olacaktır.
Demir yönünden zengin besinler nelerdir?
Demir açısından zengin yiyecekleri tüketmek demir eksikliğine ne iyi gelir sorusuna yanıt olacaktır. Kırmızı et, karaciğer ve diğer sakatatlar, nohut, mercimek,börülce, barbunya, bezelye, kuru fasulye gibi bakliyatlar; ıspanak, patates, kuru erik, çekirdeksiz üzüm, haşlanmış soya fasulyesi, kabak, yulaf, pekmez, bal gibi besinler demir yönünden zengindir. Bu besinler aynı zamanda demir eksikliğinin önlenmesi için de bol miktarda tüketilmelidir.
Demir emilimini engelleyen yiyecekler
Bazı yiyecekler ya da icecekler demir emilimini azaltarak emir eksikliğini tetikleyebilir. Bunlardan bazıları;
- Kepek, kepekli tahıllar
- Yağlı tohumlar (örneğin, soya, yer fıstığı)
- Kahve
- Siyah çay
- Soya ve soya sütünden elde edilen protein (kazein)
- Kalsiyum tuzları (Çeşitli maden sularında bulunur.
Bu yiyecek ve içecekler mümkünse demir içeren gıdalarla birlikte tüketilmemelidir. Özellikle anemi hastaları mümkünse bunlardan uzak durmalıdır.
Demir eksikliği tedavisi nasıl yapılır?
Demir eksikliği anemisinin tedavisi kombine bir yaklaşım gerektirir. Öncelikle demir eksikliğinin hangi nedenden dolayı ortaya çıktığının tespit edilmesi önemlidir; çünkü tedavi nedene yönelik olarak planlanır. Demir eksikliğine neden olan sorunların ortadan kaldırılması tedavi sürecindeki en önemli adımdır.
Eksiklik demirin gıda ile alımının çok düşük olmasına dayanıyorsa, etkilenen kişinin diyeti yeterli miktarda demir alacak şekilde ayarlanır. Kisinin demir açısından zengin kırmızı et, karaciğer, balık gibi gıdalar tüketmesi önerilir. Ayrıca hastaya yemeklerde çay, kahve gibi demir emilimini azaltan içeceklerden kaçınması önerilir.
Diyetteki değişiklik yeterli değilse ve kansızlık varsa hastanın demir ilacı ile tedavisi gerekebilir. Fakat demir ilaçlarının doktor kontrolü dışında kullanımı tehlikelidir. Fazla demir vücuttan atılmadığı için özellikle pankreas, karaciğer, kalp gibi organlarda ve gözlerde birikerek hasara neden olabilir.
Siz de kendinizde demir eksikliği olduğundan şüpheleniyorsanız, nedenlerini teşhis etmek ve tanıyı netleştirmek için bir sağlık kuruluşuna başvurabilir ya da aile doktorunuzdan tavsiye alabilirsiniz.
