Antiseptik maddeler, enfeksiyonu önlemek amacıyla cilde veya mukoza tabakasına uygulanan antimikrobiyal kimyasallardır. Günümüzde hem medikal ortamlarda hem de günlük hayatta sıkça kullanılmaktadır. Mikropların üremesini ve yayılmasını engelleyen antiseptikler, mikroorganizmalar üzerinde ölümcül etkisi olan dezenfektanlar ile karıştırılmamalıdır. Birden fazla kullanım şekli olan antiseptikler, solüsyon, jel ya da krem olarak üretilebilmektedir. Batikon, alkol ve oksijenli su, en yaygın kullanılan antiseptiklerdir; özellikle ameliyat ve ilk yardım girişimlerinin vazgeçilmez parçasıdırlar.
Antiseptik, zararlı organizmaların büyümesini bu mikroorganizmaları öldürmeden durduran ya da yavaşlatan kimyasal bir maddedir. Özellikle ameliyat ve diğer tıbbi işlemler sırasında enfeksiyon risklerini azaltmak için sıkça kullanılır. Tıbbi ortamlarda farklı tiplerde antiseptikler kullanılmaktadır.
Örneğin, cerrahlar ameliyatlara girmeden önce ellerini ve kollarını antiseptiklerle temizler, böylece ameliyat sırasında oluşabilecek enfeksiyon riskleri en aza düşürülmüş olur. En çok kullanılan türleri alkol, batikon ve oksijenli sudur.
Dezenfektanlar mikroorganizmaları öldürmek veya tamamen ortadan kaldırmak için kullanılır. Bir diğer kullanım alanı ise cansız nesne ve yüzeylerin (tıbbi cihazlar, ekipmanlar, duvarlar, zeminler vb.) üzerinde bulunan virüs ve mikropları etkisiz hale getirmektir. Güçlü kimyasal maddeler kullanılarak hazırlanan dezenfektan çözeltileri cilt ve canlı yüzeylere temas etmemelidir; geçici veya kalıcı zararlar verebilirler.
Antiseptiklerin ve dezenfektanların benzer ürünler olduğu bilgisi doğru değildir. Aralarındaki en büyük fark, antiseptiklerin cilde ve canlı yüzeylere uygulanması; dezenfektanın ise cansız yüzey ve ekipmanlarda kullanılmasıdır. Dezenfektanlar asla vücuda temas ettirilmemelidir.
Örneğin cerrahi herhangi bir işlem sırasında doktor işlem uygulanacak bölgeyi antiseptikle temizler ancak ameliyat masasını sterilize etmek için bir dezenfektan kullanır.
Hem antiseptikler hem de dezenfektanlar biyosit isimli kimyasal bir madde içerir. Biyosit, düşük konsantrasyonda mikroorganizmaların yavaşlatılmasına yardımcı olan, yüksek konsantrasyonlarda ise mikroorganizmaları öldüren bir kimyasaldır.
Antiseptikler mikropların yoğun olduğu cilt veya mukoza zarlarına uygulanır ve vücuda temas eden mikroorganizma miktarını azaltmaya yardımcı olur.
Antiseptiklerin tıbbi ortamlarda ve tıbbi ortamlar dışında birçok kullanım şekli vardır. Örneğin:
Antiseptik mendiller ve el dezenfektanları çocukların erişemeyeceği bir yerde saklanmalı ve yalnızca üzerindeki etikette belirtilen şekilde kullanılmalıdır.
Basit yaralar dışında antiseptik kullanmanız gerektiğinde doktorunuza danışın.
Antiseptiklerin içerisindeki biyosit konsantrasyonu çok önemlidir. Kullandığınız antiseptiğin, mikroorganizmaların üremesini engellerken deriyi, vücut dokularını ve vücut hücrelerini de tahrip etmemesi gerekir.
Antiseptikler açıldıktan 2 hafta sonra, alkollü antiseptikler ise açıldıktan 1 ay sonraya kadar tüketilmelidir. Antiseptikler diğer ilaçlardan ayrı tutulmalı ve çocukların ulaşamayacağı yerlerde saklanmalıdır.
Antiseptikler enfeksiyon riski olan yerlerde ve yaralarda kullanılmalıdır. Gereksiz kullanımı cilt üzerinde tahribe sebep olabilmektedir.
Antiseptik solüsyonlar, yaraların temizlenmesi için kullanılan sıvı maddelerdir. Yaranın temizlenmesine ve mikroplardan arınmasına yardımcı olurlar. En çok kullanılan solüsyonlar:
Antiseptik kremler yardımıyla cilt yüzeyinde oluşan iltihaplar, enfeksiyonlar ve ödemler tedavi edilmektedir. Derin kesiklerin, ameliyat yaralarının ve yanıkların tedavisinde de kullanılabilen bu kremler cilt dokusunun hızlıca yenilenmesine yardımcı olur, yanmış bölgenin tahribatını ve acısını da azaltır.
Antiseptik kremler göz ve ağız dışında cildin her bölümüne sürülebilir. Krem problemli bölgeye sürülür ve ovalayarak cildin kremi emmesi sağlanır. Antiseptik kremler eğer ameliyat yarası, derin kesik gibi açık yaralarda kullanılıyorsa krem dokuya sürüldükten sonra üstü bir gazlı bezle kapatılmalıdır. Cilde tekrar krem uygulamadan önce cilt su ile temizlenmelidir.
Mikroorganizmaların değişik koşullara adapte olma yeteneği çok yüksektir. Mesela antiseptik solüsyonun içinde uzun süre kalan mikroorganizmalar direnç geliştirebilirler. Ayrıca antiseptiğin yeterli dozda ve doğru şekilde kullanılmaması da bu direnci arttırabilir.
Alkollü antiseptikler deride absorbe olurlar. Bu sebeple yanlış kullanımında deri yüzeyinde, göz yüzeyinde, üst solunum yollarında ve soluk borusunda tahribata sebep olabilirler. Baticon nadir de olsa yanlış kullanıldığında ya da alerjik reaksiyon gelişirse ciddi deri tahribatlarına, yanıklara, öksürüğe ve baş dönmesine sebep olabilir.