Patoloji, hastalık bilimi anlamına gelen bir tıp dalıdır. Doku ve hücrelerde oluşan hastalıkları özel testler kullanılarak teşhis eder. Patolog; tanı koyulması için alınan numuneleri değerlendirir, tanıyı belirten raporları düzenler. Patoloji testleri, genellikle kanser tanısı ve evresini belirlemek için yapılır. Ancak vücuttaki tüm dokulardan örnek alınarak patoloji testleri ile incelenebilir ve pek çok hastalığa teşhis konabilir. Patoloji raporu, patoloğun yaptığı inceleme sonucunda ulaştığı tanıyı belirtir. Hastalığın hangi aşamada olduğu yazılır. Bazı nedenlerden dolayı tanı koyulamamış ise raporda ek tetkikler, tekrar örnek alınması istenebilir.
Patoloji nedir?
Patoloji, ‘pathos’ ve ‘logos’ kelimelerinden oluşur. Eski Yunan dilinde ‘pathos’ hastalık, ‘logos’ bilgisi anlamına gelir. “Hastalık bilimi” anlamına gelen patoloji tıpta bir uzmanlık alanıdır. Vücudumuzda organ, doku ve hücrelerin kendilerine özgü görünüşleri vardır. Makroskopik (gözle) ve mikroskopik (mikroskopla) bakılarak bu görüntü özellikleri tespit edilmiştir.
Hastalık durumunda hücre, doku ve organlarda hastalığın tipine göre birçok değişiklikler olmaktadır. Patoloji uzmanları hastalık nedeniyle oluşan değişiklikleri özel bazı teknik ve araçlarla inceleyerek hastalıklara tanı koyarlar.
Patoloji branşları
- Genel patoloji: Normal işleyişin, normal hücre yapısının bozulması nedeniyle tüm hücre ve dokularda meydana gelen değişiklikleri inceler. İltihap, tümör, kanserin bulunduğu organ dışına yayılması (metastaz) gibi konular ile ilgilenir.
- Özel patoloji (sistem patolojisi): Sistemleri ve o sistemleri oluşturan organların hastalıklarını inceler. Akciğer patolojisi, nöropatoloji (beyin ve sinir hastalıklarını inceler), jinekopatoloji (rahim ağzı, rahim ve yumurtalık hastalıklarını inceler), dermatopatoloji (deri hastalıklarını inceler) gibi alt başlıklara ayrılabilir.
Patolog kime denir?
Patolog ne iş yapar?
6 yıllık tıp fakültesi eğitimini tamamladıktan sonra Tıpta Uzmanlık Sınavı’na girerek patoloji branşını seçen hekimler 4 yıllık eğitimin sonunda patolog olur. Patolog hastalıklı olduğu düşünülen doku ve organlardan çeşitli biçimlerde alınan örnekleri inceleyerek hastalıklara tanı koyar.
Bu incelemeyi çıplak gözle ve mikroskop altında yapar, gerektiğinde özel teknikler kullanır. İncelemelerin sonucunda patoloji raporu hazırlar.
Patolojinin çalışma alanları
Patolojinin başlıca çalışma alanı her türlü hastalığa kesin tanı koyulması için gerekli incelemeleri yapmaktır. Ancak bunun dışında çalışma alanları da mevcuttur:
- Hastalıkların hayvanlarda araştırılması ve tedavi usullerinin denenmesi
- Otopsi incelemesi
- Hastadan alınan biyokimyasal, mikrobiyolojik örneklerle klinik ve patolojik araştırmaların birlikte yapılması
- Genetik incelemelerin yapılması
Patoloji laboratuvarında yapılan testler
Biyopsi nedir?
Patolojik inceleme için doku ve organlardan parça alınması işlemine biyopsi denir. Beyin de dahil olmak üzere vücuttaki her organdan biyopsi alınabilir. Lokal anestezi ile uyuşturularak veya ameliyat esnasında biyopsi alınabilir.
İğne aracılığıyla direkt organdan, endoskopi ile mide ve yemek borusundan, kolonoskopi ile bağırsaklardan veya bronkoskopi ile akciğerlerden biyopsi alınabilir. 2 tür biyopsi vardır:
- Eksizyonel biyopsi: İncelenecek hastalıklı alanın tamamının alınmasına denir.
- İnsizyonel biyopsi: İncelenecek alanın belirli bir parçasının alınmasına denir.
Bazı kanser tiplerinde organın ve etrafındaki lenf bezlerinin hepsi çıkarılarak patoloji laboratuvarına gönderilebilir.
Frozen nedir?
Kanser hastalarında ameliyat esnasında alınan organ veya doku parçası hızlı bir şekilde incelenmesi için patoloji laboratuvarına gönderilir. Frozen hızlı bir şekilde yapılan ön incelemedir. Eğer frozen sonucunda hastalıklı bir dokuya rast gelinirse ameliyat daha geniş kapsamlı yapılır. Eğer inceleme sonucu normalse ameliyat sonlandırılır. Bu nedenle frozen inceleme çok önemlidir.
Otopsi nedir?
Şüpheli ölümlerde gerçek ölüm sebebini saptamak için ölen kişiden alınan doku veya organlar patoloji laboratuvarına gönderilir.
Patoloji ve sitoloji
Sitoloji, ‘cyto’ ve ‘logos’ kelimelerinin birleşimiyle oluşmuştur ve hücre bilimi anlamına gelir. Hastalıkların temelinde hücresel düzeydeki bozuklukların olması nedeniyle sitoloji; hücrenin normal görünüşü dışındaki sapmaları inceler. Beden boşlukları ve salgılarından, organlardan örnekler alınarak lam denilen ince bir cama yayılır.
Hazırlanan preparatlar sitolojik boyalarla boyanır. Hücreler yapı, şekil ve boyanma özelliklerine göre mikroskopta incelenir. Normal görünüş dışındaki durumlar değerlendirilerek tanı koyulur.
Özellikle kanserin erken tanısında, bazı kanserlerde hormon tedavisine yanıt durumunun saptanmasında kolay ve önemli bir tanı aracı işlevini görür. Sitolojik olarak incelenecek materyaller eksfolyatif sitoloji ve ince iğne aspirasyon yöntemleriyle elde edilir.
- Eksfolyatif sitoloji: Dokuların yenilenmesi sonucu hücreler bulunduğu yüzeyden dökülür. Dökülen bu hücrelerin toplanarak incelendiği yöntem eksfolyatif sitoloji olarak adlandırılır. Bu yöntemle kadın üreme sistemine ait rahim, rahim ağzı gibi organlara ait hücreler, öksürtülerek alınan balgamda alt solunum yollarına ait hücreler veya kalp, akciğer, eklem, beyin-omurilik gibi organların etrafını saran zarların içindeki sıvılarda bulunan hücreler incelenir.
- İnce iğne aspirasyon sitolojisi: Herhangi bir kitleye girilerek enjeksiyon iğnesiyle o kitleden sıvı çekilmesi olayına aspirasyon denir. İnce iğne aspirasyon sitolojisi yöntemiyle dışarıdan görülen veya iç organlarda meydana gelen bir kitleden alınan örneklerdeki hücreler incelenebilir.
Patoloji laboratuvarında ne yapılır?
- Patoloji incelemesi için alınan parçalar bozulmaması, özelliğini kaybetmemesi için kimyasal koruyucu sıvı içine konulduktan sonra patoloji laboratuvarına gönderilir.
- Laboratuvara ulaşan örnekler kaydedilir, önce dış görünümleri (makroskopi) değerlendirilir ve mikroskop ile incelenmesi gerekli görülen kısımlar seçilerek ayrılır.
- Bu kısımlar örneklenip, çok ince kesitlerin alınabilmesine olanak verecek işlemlerden (doku takibi) geçirilir.
- Hazırlanan kesitler özel bir boya ile boyanır.
- Boyanmış kesitler ışık mikroskobunda incelenir.
- Işık mikroskobu ile yeterli büyütme sağlanamazsa elektron mikroskobu kullanılabilir. Bu şekilde hücre ve dokular incelenmiş olur.
- Ayrıca patoloji laboratuvarında alınan örnekler tanı koymanın kolaylaşması açısından özel boyalarla boyanabilir, genetik inceleme yapılabilir.
Patoloji testleri hangi hastalıklar için yapılabilir?
Pek çok hastalığın kesin tanısı, takibi, tedavi yanıtı için patolojik inceleme gereklidir. Bunların başında kanser gelir. Tüm organ kanserlerinde kesin tanı patoloji ile koyulur. Serviks (rahim ağzı) kanserinde olduğu gibi çeşitli durumlarda, kanser gelişmeden önceki evrelere tanı koymak ve gerekli önlemleri almak için de patolojik inceleme gereklidir.
Kanser dışı hastalıkların tanısı için de patolojik inceleme gerekebilir. Bunlar;
- Akciğerin parankim hastalıkları
- Ülseratif kolit, Crohn hastalığı gibi bazı bağırsak hastalıkları
- Sedef hastalığı gibi bazı deri hastalıkları
- Tiroid hastalıkları
- Gastrit ve ülser gibi mide hastalıkları
- Hepatit gibi karaciğer hastalıkları
- Virüs, bakteri, parazit, mantarların sebep olduğu enfeksiyöz hastalıklar
Patoloji raporu nedir?
Patoloji raporu ne işe yarar?
Patolog tarafından incelenmesi için laboratuvara gönderilen doku/organ/hücre topluluğu/sıvılar “örnek” olarak adlandırılır. Bu örneklerin incelenmesi sonucunda ortaya çıkan sonucu bildirmek için patoloji raporu düzenlenir. Bir patoloji raporunda:
- Hastanın adı soyadı, yaşı,
- Örneğin alındığı tarih
- Raporun numarası, rapor tarihi,
- Raporu yazan patoloğun ismi gibi bilgiler bulunur.
- İncelenen örneğin adı
- Vücudun hangi bölümünden hangi yöntemle alındığı,
- Örnek incelenirken kullanılan boya,
- Uygulanan metot,
- Ön tanı: Örneği gönderen doktor tarafından yazılan ve hangi hastalıktan şüphelenildiğinin yazıldığı bilgiler bulunur.
Patoloji raporunda karşınıza çıkabilecek başlıklar:
- Makroskopi: Bu başlık altına, incelenen örneğin gözle görülen özellikleri yazılır. Kaç adet örnek incelendiği, örneğin rengi, boyutları raporun bu kısmında yazılıdır.
- Mikroskopi: Mikroskopi başlığı altında incelenen dokunun mikroskop altında görülen özellikleri tarif edilir. Bu kısımdaki bilgiler sadece doktorun anlayabileceği şekildedir.
- Tanı: Bu başlık altında patoloğun yaptığı incelemeler sonucunda düşündüğü tanı yazılır. Tanı konulan hastalığa ait bulguların şiddeti, derecesi, yaygın olup olmadığı belirtilir. Eğer incelenen örnekte hastalık bulguları yoksa “normal bulgular” şeklinde bir açıklama olabilir. Gerektiğinde “biyopsinin tekrarlanması önerilir” gibi bir ifade de raporda yer alabilir. Patoloji raporundaki tanı kısmı; incelemeyi isteyen doktor tarafından değerlendirildiğinde düşünülen hastalık hakkında aydınlatıcı bilgiler edinilmiş olur. Ön tanı olarak düşünülen hastalığın olup olmadığı netlik kazanır. Hastalığın derecesine göre tedavi yöntemi belirlenir.
Patoloji sonuçları kesin tanı mıdır?
Tüm koşullar uygun olduğunda hastalığa ait kesin tanı koyulması mümkündür. Bu koşullar:
- Örneğin doğru yerden uygun yöntemle alınması,
- Alınan materyalin inceleme için yeterli olması,
- Materyalin doğru yöntemle incelenmesi
- Düşünülen hastalığın patolojik özelliklerinin o hastalığa özel olmasıdır.
Bazen inceleme sonucundaki bulgular birden fazla hastalığı düşündürebilir. Veya örneğin alınma yönteminden dolayı yeterli bilgi verecek materyal elde edilemeyebilir. Bu gibi durumlarda kesin tanı öncesi patolog ek bilgi edinmek için işlemin tekrarlanmasını veya daha ileri bir yöntemle örnek alınmasını raporunda belirtir ve araştırmalar sürdükten sonra kesin tanı koyulur.
Patolojik bulguya rastlanmadı ne demek?
Patoloji bölümüne gönderilen örneklerde herhangi bir hastalıklı doku veya bozukluk olmaması durumunda patolojik bulguya rastlanmadı ifadesi kullanılır. Patolojik bulguya rastlanmaması her zaman kişinin sağlıklı olduğunu göstermez. Alınan örnek için kullanılan bir ifadedir. Alınan örnekler sağlam doku ve hücrelerden alınmış olabilir. Bu tür durumlarda tanıdan hala şüpheleniliyorsa örnek alma işlemi tekrarlanır.
Patoloji sonucunun gecikmesi ne anlama gelir?
Patolojik olarak incelenecek materyal patoloji laboratuvarına ulaştıktan sonra rapor yazılması aşamasına kadar geçen süre sabit değildir. Materyalin zor incelenecek bir dokudan alınmış olması, araştırılan hastalığın tanısı için özel bir işlem gerekmesi ve incelemeyi yapan laboratuvarda yoğunluk olması gibi durumlar gecikmeye neden olabilir.
Bu yüzden raporun geç çıkmasının ihmalden kaynaklandığı düşünülmemelidir. Sitolojik inceleme raporları diğer incelemelere göre daha kısa sürede hazırlanır. Bazı durumlarda patoloji sonucunun çıkması 1 ay sürebilir.
Patoloji laboratuvarında örnekler karışabilir mi?
Örnekler laboratuvara üzerinde hastaya ve alınan örneğe ait bilgilerin de olduğu barkodlu bir gönderme formu ile gönderilir. Laboratuvara getirilen örnek teslim alındığı andan itibaren numara verilir, kaydedilir, etiketlenir. İncelenmeden önce getirilen kabın üstündeki ve gönderme formundaki isimler patolog tarafından karşılaştırılır. Doku karışması, preparat karışması, rapor karışması gibi hatalar için gerekli önlemler alınır. Eğer alınan örneğin karıştığını düşünüyorsanız bu konuyu doktorunuz ile konuşmalısınız. Doktor gerekli görmesi halinde laboratuvarla iletişime geçebilir.
