Türk halk sufilik geleneğinin kurucusu ve Türklerin manevi hayatına asırlarca hükmeden Hace Ahmed Yesevi. Hakkında çok fazla bilgi bulunmayan Ahmed Yesevi’nin, hayatı hakkında net bir bilgiye ulaşılamasa da; onunla ilgili tarihî kaynaklardan ve menâkıbnâmelerden elde edilecek bilgiler, şahsiyeti hakkında bir fikir vermektedir.
Hâce Ahmed Yesevi
Adı Ahmet bin İbrahim bin İlyas Yesevi olan Ahmed Yesevi; Piri Sultan, Hoca Ahmet, Kul Hace Ahmet diye de anılmaktadır. Babası Hace İbrahim´in soyu, Hz. Alinin oğlu Muhammet bin Hanefi´ye dayanmaktadır. Kendisi batı Türkistan’daki Çimkent şehrinin Karasu üzerindeki Sayram kasabasında dünyaya gelmiştir. Tam olarak doğum tarihi bilinmese de, XI. yüzyılın ikinci yarısında dünyaya geldiği bilinmektedir.
Çok küçük yaşta iken önce babasını daha sonra annesini kaybettiği bilinen Ahmet Yesevi; kız kardeşini de alıp Yesi şehrine gitmiş ve oraya yerleşmiştir. Eğitimine Yesi şehrinde başlayan Ahmed Yesevi, bundan dolayı YESEVİ nisbetiyle şöhret bulduğu bilinmektedir. Eğitimi sırasında, yaşının küçük olmasına rağmen gösterdiği ilim ve irfan ile herkesin dikkatini çekmeyi başarmıştır. Rivayetlere göre yedi yaşında Hızır’ın delâletine nâil olmuştur ve Yesi’de Arslan Baba’ya giderek ondan feyiz almaya başlamıştır. Uzun bir müddet Arslan Baba’nın yanında kalan Ahmed Yesevi, hocasının vefatından sonra İslâm merkezlerinden biri olan Buhara’ya gitmiş ve oraya yerleşmiştir. Buhara’da Ehli Sünnet alimlerinden Yusuf Hamedaniye bağlanarak onun irşad ve terbiyesi altına girmiştir. Burada insanlara doğru yolu göstermek için hocasından icazet almıştır.
Yusuf Hamedaniye vefatından uzun müddet sonra, 1160 yılında posta oturan Ahmed Yesevi; sonrasında şeyhinin ona vermiş olduğu bir işaret üzerine makamını Şeyh Abdülhâliḳ-ı Gucdüvânî’ye bırakmıştır. Makamından ayrıldıktan sonra Yesi’ye dönen Ahmed Yesevi burada talebe yetiştirmeye başlamıştır.
Kısa zamanda şöhreti Maveraünnehir, Horasan ve Harzem dolaylarına kadar yayılmıştır ve zamanının en büyük ve üstün evliyalarından olmuştur. Rivayete göre; artık 63 yaşına gelen Ahmed Yesevi, tekkesinde bir çilehâne hazırlatmıştır ve vefatına kadar burada ibadet etmiştir. Orada ne kadar kaldığı tam olarak bilinmese de vefatına kadar kaldığı bilinmektedir. Ahmed Yeseviye Hâce denilmesinin sebebi ise; Sayram’da İmam Muhammed b. Ali neslinden gelenlere hâce denildiğinden dolayı onlara bağlı olanlara da aynı isim verilmiştir.
Anadolunun Müslüman Türklere yurt olması…
Yesi’de tekkesinde yetiştirdiği talebelerin her birini ayrı bir memlekete gönderen Hâce Ahmed Yesevi; İslamiyetin doğru olarak öğretilip yayılmasını sağlamıştır. Gönderdiği talebelerden bir kısmını da Anadolu’ya göndermiştir. Böylece Ahmed Yesevi, Anadoluda tanınmıştır ve Anadolunun Müslüman Türklere yurt olması, onun manevi işaretiyle hazırlanmıştır.
Arapça ve Farsçayı çok iyi bilen Ahmed Yesevi, aynı zamanda çok iyi ve çok sade bir Türkçe ile yazdığı eğitici sözleri, Türkistan Türkleri üzerinde büyük izler bırakmıştır. Bu sözlerde Ahmed Yesevi, şeriat erkanını ve tarikat adaplarını anlatmıştır. Aynı zamanda bir tarikat olan Yesevi ocağının, en önemli ve büyük tarikatları ise; Nakşilik ve Bektaşiliktir. Ahmed yesevi, tekke edebiyatının ilk temsilcisidir. Bundan dolayı Anadolu da ki Türk edebiyatının oluşmasına ve gelişmesine zemin hazırlamıştır. Aynı zamanda Yunus Emre gibi büyük şairlerin yetişmesine de sebep olmuştur.
Ahmed Yesevi’nin Hikmet Adlı Şiirleri
Hoca Ahmet Yesevi’nin hikmet adlı şiirlerinin toplandığı kitap ise Divan-ı Hikmet‘tir. Tasavvuf edebiyatının en önemli eserlerinden olan bu kitap; çok küçük yaşlarında dönemin büyük alimlerinden dersler gören Ahmet Yesevi’nin, gördüğü bu dersler doğrultusunda söylediği hikmetlerinin toplandığı bir kitaptır.
Divan-ı Hikmet’in ana gayesi henüz İslamiyet’i kabul etmemiş veya daha yeni İslam’a girmiş olan Türkler’e İslam’ın esaslarını, tasavvufun inceliklerini, şeriat ahkamını ve Ehl-i sünnet akidesini öğretmek istemesidir. Divan-ı Hikmet’in 145. Hikmet’i de Ahmet Yesevi’nin İslam’ı öğretme çabasını kanıtlar niteliktedir. Divan-ı Hikmet kitabı hakkında daha fazla bilgilenmek için aşağıdaki linke tıklayabilirsiniz.
