Emekçi sınıfının en zor şartlar altında çalışan ve çabalayan kadınları; tüm zorluklara ve engellemelere rağmen vazgeçmeden emek vererek kendilerini kanıtlamaya devam etmişlerdir. Bilhassa çalışma hayatlarının dışına çıktıkları anda ev içinde çalışmaya da devam eden veya ev hanımı olarak hayat süren emekçi kadınlarımız. Her türlü alanda ve meslekte var olabildiklerini tüm engellemelere rağmen her şeyin üstesinden gelebildiklerini kanıtlamışlardır. Bizde Kivi Tadında ekibi olarak mesleklerindeki ilk emekçi kadınlardan birkaçını sizler için derledik. Tüm emekçilerimizin ve kadın emekçilerimizin 1 Mayıs İşçi Bayramını Kutlarız…
Mesleklerindeki “İlk” Emekçi Kadınlar
Türkiye’nin İlk Kadın Spikeri Emel Gazimihal 1912-1998
Türkiye’nin ilk kadın radyo sunucu olan Emel Gazimihal; 1937’de Ankara Radyosu’nda göreve başlamıştır. Atatürk’ün isteği ile spikerlik eğitimi alması için BBC’ye gönderilen Emel Gazimihal, BBC Türkiye’nin ilk kadın sunucusudur. Savaş yıllarında BBC Türkçe kanalında, farklı cephelerdeki son gelişmeleri aktardı ve kadının sesini hayallerini gerçekleştirerek duyurmuştur.
Türk Sinemasının İlk Kadın Yönetmeni Cahide Sonku 1919-1981
Türk sinema ve tiyatro oyuncusu olan Cahide Sonku, Türk sinemasının ilk kadın film yönetmenidir. 1918 yılında dünyaya gelen Cahide Sonku, annesi ve ablasıyla birlikte dedesi Çorapsız İbrahim Paşa’nın evinde yaşamıştır. Kaldıkları evinde yanmasıyla yoksulluk için yaşamak zorunda kalan Sonku; annesinin hastalanması sonucu ergenliğe adım attığı yıllarda Sirkeci’de bulunan Basiret Han’daki bir ofiste sekreter olarak çalışmaya başlamıştır.
1932 yılında, gazetelerde Şehir Tiyatroları’nın öğrenci aranıyor ilanlarını gören Sonku; dah 13 yaşında olmasına rağmen hemen işe başvurdu. Sınavı kazanan Sonku, 1933’te ‘Yedi Köyün Zeynebi’ adlı ilk oyununda sahneye figüran kızlardan biri olarak çıktı. Sonku, kendisini Türk sinemasının ve tiyatrosunun yıldızı yapacak olan adımı oyundaki bütün başrol oyuncularının repliklerini ezberleyerek attı. Güzelliği, zekası ve azmiyle dikkat çeken Sonku; o dönemlerin başarılı yönetmeni Muhsin Ertuğrul’un dikkatini çekmeyi başardı. Böylece ilk oyunculuk deneyimleri yaşayan Sonku, birçok filmde başrol oynadı. Zamanla başarısını katlayarak kariyer hayatına devam eden Cahide Sonku; 1948’te İstanbul Şehir Tiyatrosu’ndan ayrılarak geleceğini daha parlak gördüğü, kendi ayakları üzerinde durmasını sağlayacak kadar para kazanacağına inandığı sinemaya ağırlık vermeye başladı.
Böylece 1949’da ‘Fedakâr Ana’ ile senaristliğe ve yapımcılığa da başladı. Henüz yönetmenlik yapma düşüncesi yoktu ama filmin yönetmeni Seyfi Havaeri’nin hastalanması sonucu Sonku’nun yönetmenliğe başlamasına neden oldu. Cahide Sonku, şirketi adına çektiği ilk film olan ‘Vatan ve Namık Kemal’i Sami Ayanoğlu ve ilk eşi Talat Artemel ile birlikte yönetti.
Türkiye’nin İlk Kadın Akrobasi Pilotu Edibe Subaşı Kutucuoğlu 1920 – 2011
Sabiha Gökçen tarafından yetiştirilmiş dört kadın pilottan biri olan Edibe Subaşı Kutucuoğlu, ilk kadın akrobasi pilotudur. Atatürk’ün 1937’de gittiği Adana gezisinde henüz ortaokul öğrencisiyken keşfetmiştir onu. İlk eğitim uçuşlarını Eskişehir’de alan Kutuoğlu; İlk uçuşunu 15 yaşında Yunanistan’a yapmıştır. Edibe Subaşı, Türk Hava Kuvvetleri bünyesindeki akrobasi timi Türk Yıldızları’nın mimarlarından birisi olmuştur.
Türkiye’nin İlk Kadın İnşaat Mühendisi Sabiha Gürayman 1919-2003
Türkiye’nin ilk kadın inşaat mühendisi olan Sabiha Gürayman; bir arkadaşının ve matematik öğretmeninin teşvik etmesiyle ilk kez kız öğrenci alacak olan Yüksek Mühendis Mektebi’ne girmiştir. Mühendislik eğitimi gören Gürayman, 1933 yılında eğitimini tamamlamış, ancak; eğitim süresi boyunca kadın olduğu için çok fazla psikolojik baskıya maruz kalmıştır. Kariyer hayatında tüm baskılara ve zorluklara rağmen azimle ilerleyen Sabiha Gürayman başarısının timsali olarak anıtkabir’in inşaatında kontrol şefi olarak görev yapmıştır. Ayrıca Girayman, Fenerbahçe Spor Kulübü’nün ilk kadın voleybolcusudur.
İlk Türk Kadın Gazeteci Selma Rıza Feraceli 1872-1931
Selma Rıza Feraceli ilk Türk kadın gazetecidir. Feraceli; Paris’te İttihat ve Terakki Fırkası’nın tek kadın üyesi olarak görev yapmış ve yazılarıyla ülkemizin aydınlanma yoluna katkı sağlamıştır.
Hanımlara Mahsus Gazete ve Kadınlar Dünyası gibi yayın organlarında yazılar yayımlayan Feraceli; İstanbul’da Müslüman Osmanlı kadınları için okullar açılması uğrunda çok mücadele etmiştir. Meclis-i Mebusan reisi olan ağabeyi Ahmed Rıza’nın da ön ayak olmasıyla Kandilli’deki Adile Sultan Sarayı’nın Türkiye’nin ilk yatılı kız lisesi olarak açılmasına vesile olmuştur.
Dünya’nın İlk Kadın Savaş Fotoğrafçısı Semiha Es 1912-2012
Semiha Es, ilk kadın savaş fotoğrafçılarındandır. 1912’de İstanbul’da dünyaya gelen Es, o dönem Cumhuriyet Gazetesi bir güzellik yarışması düzenlediği yarışma dikkatini çeker. Yarışmaya katılma kararı alan Semiha Hanım’a yaşı küçük olduğu için katılamayacağı söylenir. Hayallerine ulaşamadığı tamda bu dönemde eşi, ünlü gazetecisi Hikmet Feridun Es ile karşılaşır. Birbirlerine aşık olan çift zorlu süreçlerden sonra evlenirler.
1950’lerin en meşhur gazetecilerinden biri olan Hikmet Es; Hollywood yıldızlarıyla, dünyaca ünlü isimlerle röportajlar yapar. Sıklıkla dış ülkelere giden Hikmet Bey, eşi Semiha Hanım’a fotoğraf çekmeyi öğretir ve dünyayı beraber gezmeye başlarlar. Önce Hollywood starları ve Afrika yerlilerini, sonra da Kore Savaşı’na gidip fotoğraflarını çeken Semiha Hanım; tarihe adını yazdırmış ilk kadın savaş fotoğrafçısıdır.
İlk Kadın Fotoğrafçı Naciye Suman 1881-1973
Naciye Suman, tarihteki ilk profesyonel Müslüman Türk kadın fotoğrafçısıdır. Aynı zamanda yine ilk Türk heykeltıraş Prof. Dr. Nusret Suman’ın annesidir. Üsküp’te dünyaya gelen Suman, Paşa kızıdır 22 yaşında evlenmiştir. Eşiyle birlikte zorlu dönemlerden geçen Naciye Suman; “Ben insan değil miyim, ben hayatımı kazanamaz mıyım, çocuklarıma bakamaz mıyım? diyerek, fotoğraf çekmeye başlamıştır. Daha sonra kendini bu alanda iyice gelişten Suman, evinin çatısında başladığı bu işi, büyüterek İstanbul’da “Türk Hanımlar Fotoğrafhanesi” adlı bir stüdyo açmıştır.
Naciye Hanım’ın, kadınlara fotoğrafçılık dersi de verdiği kadın tarihi araştırmacısı Serpil Çakır ve fotoğraf tarihi araştırmacısı Seyit Ali Ak’ın çalışmalarında belirtilmiştir.
Nasa’da Çalışan İlk Türk Bilim Kadını Dilhan Eryurt 1926-2012
1961-1973 yılları arasında Nasa’da görev yapan Dilhan Eryurt; Güneş’in ve yıldızların evrimi çalışmalarında bulunmuştur. Türk astrofizikçi Eryurt, ilk olarak 1959’da Uluslararası Atom Enerji Ajansı’nın bursuyla Kanada’ya giderek iki yıl çalışmıştır. Ardından ABD’ye giden Eryurt, bazı üniversitelerde görev yaptıktan sonra NASA’ya bağlı Goddard Uzay Araştırma Enstitüsü’nde görev aldı; güneşin tarihi üzerine araştırmalar yapmıştır. Daha sonra Türkiye’ye dönen Dilhan Eryurt, ODTÜ’de astrofizik anabilim dalını kurmuştur.
