Terken Hatun bir diğer adıyla Celâliye Hatun, Selçuklu Devleti’nin hükümdarı I. Melikşah‘ın eşi ve I. Mahmud’un annesidir.
Terken Hatun
Karahanlılar soyuna mensup Terken Hatun; Batı Karahanlılar’ın kurucusu ve ilk hükümdarı olan İbrâhim Tamgaç Han’ın kızıdır. Sultan Alparslan oğlu I. Melikşah ile evlenen Terken Hatun’un; Dâvud, Ahmed, Mâh-Melek Hatun ve Mahmud adlı dört çocuğu olmuştur.
Terken Hatun siyasî olaylarda aktif rol alan sultanlardandır. Öyle ki küçük oğlu Mahmud’un Sultan Melikşah’tan sonra başa geçmesi için her türlü oyunu oynamıştır. Ancak Nizâmülmülk’ün Melikşah’ın büyük oğlu Berkyaruk’u veliaht tayin ettirmek istemesi Terken Hatun ile çatışmasına sebep olmuştur.
Bu çatışmalar sonucunda Terken Hatun; sultana açıkça Nizâmülmülk aleyhtarlığı yapmaya başlamıştır. Planı Nizâmülmülk yerine kendi veziri olan Tâcülmülk’ü getirtmekti. Terken Hatun’un uzun süren uğraları sonucunda Melikşah ile Nizâmülmülk’ün arası açılmıştır. Melikşah bir gün Bağdat’a giderken Nizâmülmülk’ün bir Bâtınî fedaisi tarafından öldürülmesi Terken Hatun’unda işine gelmiştir. Terken Hatun’un gözünü taht sevgisi kaplamıştı ki daha Melikşah hayattayken 5 yaşındaki oğlu Mahmud’a; emîrü’l-mü’minîn lakabı ile seslenmeye başlamıştır.
Yönetimde kontrolü kaybetmemek için Sultan Melikşah’ın ölümünü bekleyen Terken Hatun; işleri daha da hızlandırmak için veliaht Berkyaruk’a pus kurdurttu. Ancak Berkyaruk pusuya düşmeden canını kurtarmıştır. Tüm bunlara rağmen yılmadan devam eden Terken H. en sonunda; Berkyaruk’a babasının mirasından 500.000 dinar verip İsfahan ve Fars dışındaki yerlerde saltanatını kabul etmek zorunda kaldı. Her koşulda sınırları zorlamayı başaran ve hırs için olan Terken H. Berkyaruk’un dayısı ve Azerbaycan Meliki İsmâil b. Alp Sungur Yâkūtî’ye evlenme teklif etti ve saltanatta ortaklık önerdi ve Berkyaruk’a karşı savaş ilan ettirtti. Ancak İsmâil, Berkyaruk’a karşı girdiği savaşı kaybetmiş ve İsfahan’a sığınmıştır. Böylece hedeflediği evlilikte gerçekleşemeyen Terken Hatun, vazgeçmemek için direnmiştir. Ertesi yıl yine tahtı ele geçirmek için Berkyaruk’a karşı savaş başlatacaktı ki bu kez komutanının vefatı sonucu bu savaşta başlamadan bitmiş oldu.
Terken Hatun’un Ölümü
Terken Hatun Berkyaruk’a karşı savaşa giderken yolda hastalanarak geri dönmüştür. Kısa bir süre sonra da İsfahan’da vefat etmiştir (Ramazan 487 / Eylül-Ekim 1094). Bağdat’ta Hanefîler için Terken Hatun Medresesi yapıldığı gibi İsfahan Cuma Camii avlusunda yer alan, teknik ve estetik özellikleri bakımından mükemmel olan kubbeli bölüm de Terken Hatun adına 1088’de inşa edilmiştir.
Terken Hatun, siyasî olaylar içinde yer alan birçok erkek hânedan mensubunun ve onlar adına sayısız entrikalar çeviren devlet adamlarının mâruz kalmadığı ağır ithamlara muhatap olmuş önemli bir simadır.
