Bilimkurgu denince akla ilk gelen filmlerden olan Matrix geçtiğimiz günlerde yeni bir haberle gündeme geldi. Sinemaseverler arasında büyük yankı uyandıran bu haber, seriye yeni bir filmin çekileceğinin duyurusuydu. Dördüncü film, Matrix’i ve onun felsefesini yeniden tartışma konusu haline getirdi.
Film Hakkında Görüşler
Neredeyse her sinemaseverin dördüncü film hakkında fikri var. Bunlardan bazıları, artık klasik haline gelen ve başarısı dünyaca kabul gören bu filmin var olduğu haliyle kalması gerektiği yönünde. Bu görüşler, yeni çekilecek filmin bir risk olacağını, üst düzeyde olan beklentiyi karşılamanın neredeyse imkânsız olduğunu savunmakta. Filmin zaten ölümsüzlük meşalesini elinde tuttuğunu düşünüyorlar. Maddi nedenlerle çekildiğine dayandıranlarsa böyle bir filmin sırf çıkar yüzünden zedelenmesinin bencillik olduğunu dile getiriyor.
Birde bugünün teknolojisiyle çekilecek Matrix’in bize muazzam vaatlerde bulunduğuna inananların safı var. Günümüz şartlarında çekilecek filmin görsel şöleninin tatmin ediciliğinden şimdiden eminler. Yönetmenlere olan güven ve filme duyulan hayranlık bir kesimi de ‘ne çekilse izlerim’ demeye itiyor.
Durum böyleyken yani bu üçleme bize felsefesini ve dayandırdığı tüm sağduyulu fikirleri açıkça göstermişken biz yeni filmden ne beklemeliyiz? Wachowski Kardeşler bize yeni filmde neler sunacaklar? Ne konulsa izleyecek miyiz yoksa beklentilerimiz filmden büyük mü olacak?
Matrix Neydi?
Matrix filminin doğduğu ortam 19. Yüzyılın sonlarındaydı. Bu dönemde sinema sektöründe yaşanan durağanlık üretilen yapımların tekdüzeliğinden ileri gelmekteydi. Aynılaşmış ve gişe yapılamayan bu vasat dönemde Wachowski Kardeşler eşine rastlanmayan yeni bir ürün ortaya koydular. Bilim kurguyla felsefeyi yoğurdular ve her çekimin her repliğin altında anlam yatan başarılı bir yapım oluşturdular. Bu film vakit öldürmek üzerine kurulu, birkaç saate sıkıştırılmış diyaloglar bütünü olmaktan fazlasıyla uzaktı. İzleyiciyi düşünmeye ve edilgen bir konumdan çıkarıp etkenliğe geçirmeyi amaç ediniyordu. İşte bu yüzden Matrix, şerhi yapılacak, üzerinde uzun uzun konuşulacak bir başyapıt olarak sinema tarihinin en şaşaalı yerlerinden birine oturdu.
Filmlerin Felsefesi Neydi?
Kırmızı ve mavi hap ikilemiyle başlayan ve tavşan kovalamayla geçen, tabiri caizse insana deliğe girmeyi öğütleyen bir film Matrix. Makinelerin yarattığı yarı düzlemde ‘yaşamayarak yaşandığını’, uyku âleminde geçen ömrün yapaylığını konu ediniyor.
‘Ne yazık ki, Matrix’in ne olduğu kimseye anlatılamaz. Bunu kendin görmek zorundasın. Bu senin son şansın. Bundan sonra, bir geri dönüş olmayacak. Mavi hapı alırsan bu hikâye sona erer, yatağında uyanırsın ve istediğin her neyse ona inanırsın. Kırmızı hapı alırsan, Harikalar Diyar’ında kalırsın. Ben de sana tavşan deliğinin ne kadar derin olduğunu gösteririm. Unutma… Sana vadettiğim tek şey gerçek. Fazlası değil.’
Gerçeklik ve uyanma vaadiyle alınan kırmızı hapın ardından Neo’nun sürüklendiği serüveni izliyoruz. Etrafını gerçekten görmeye başlayan-ya da öyle olduğuna inanan- insanın gözünden bize iki ayrı dünyayı izleme fırsatı sunuluyor. Makineler tarafından yaratılan bir simülasyon ve gerçek hayat: Zion.
Filmin temel fikri insana hayatı sorgulatmak. Nerde yaşadığımızı bilip bilmediğimizle başlayarak yaşayıp yaşamadığımıza kadar inen derin metafizik sorular bütünü. İnsanın varoluşu ve var edişi. Etrafıyla olan ilişkileri, insan ırkının acı deneyimleri vb.
‘Sonsuz bir uykuya mahkûm olmadan’
Bilimkurgu deyip geçiştirmeye kalkabileceğimiz hiçbir yanı olmayan realitelerle dolu bir film. Savaşlar, kıyımlar ve tabi ki yapay zekâ gerçeği. Belki filmde gördüğümüz maddi köleliği yaşamamak aksiyon sahnelerine kapılıp gitmemize ve asıl meseleyi ıskalamamıza neden oluyor olabilir. Oysa hayatlarımızda ilerleyen teknolojinin hasarlarının arttığını her an deneyimliyoruz. Ancak yine de kafamıza kablolar bağlanmaması ve uçan robotlar görmemek bizi filmden ve filmin dünyasından uzakta hissettirmeye yetiyor. Konfor alanımızı deşmeye niyetli olan filmin ‘beyaz tavşanı izle’ ve ‘uyan’ dikteleri tam da burada anlam kazanıyor. Sonsuz bir uykuya mahkûm olmadan önce bilinçli bir uyanmaya çağrılıyoruz.
Filmde makine ya da insan fark etmeksizin yakından tanıdığımız her isim bir varoluş kaygısı güdüyor. Sorular yumağıyla sarmalanmış buluyoruz karakterleri. Her zaman cevaplanamamış bir soru, yarım kalmış bir cümle ve bitmeyen bir savaş var. Tıpkı bizim dünyamızda olduğu gibi. Diğer yandaysa Matrix simülasyonunda var olan milyonlarca uyurgezer. Filmin yalnızca başında tanık olduğumuz Neo’nun yaşamında bir bulamaç halindeki karmaşa yığınını görüyoruz. Masa başı bir iş, ekonomik kaygılar, yalnızlık ve nerden geldiği bilinmeyen bir çeşit sancı. Wachowski Kardeşler işte bunu yani gerçek hayattaki uykumuzu beyaz perdeye aktarıyor. Ve bu işi hem görsel açıdan hem de senaryo açısından yapılabilecek en başarılı şekilde yapıyor.
Ne Bekliyoruz?
Matrix serisinde bizi etkisi altına alan büyüleyici şey öngörü. Çağın ötesine geçmeyi başarmış belki de kendince insanların zihinlerinde yeni bir çağ açmış bu yapım 1999 yılındayken günümüzü öngörmüştü. Öyleyse Wachowski Kardeşler günümüze bakınca ileride neyi görüyorlar?
Dördüncü filmden şimdiye kadar oturtulan konu bütünlüğünden bağımsız fikirler beklemek olanaksız. Ancak fikirlerde yeniliğe gidilmeyecekse elimizdeki hamurla yeni bir ürün ortaya çıkarmak gerekecek. İzleyiciye yeni varoluş sancısı sunmak kolay değil. Yaşam ve varlık gibi derin problemlere hangi soruyu eklersek ekleyelim sığ kalır. O halde var olan sancıyı özgünleştirmekten başka bir şans kalmıyor gibi. Wachowski Kardeşler ’in kendi pencerelerinden uçan kuşları bize gösterebilmeleri gerekecek.
Geriye yegâne bir teori kalıyor Matrix uyanışının ardından Zion gerçekliğini de yırtacak olabilir miyiz? Uyandığımız rüyanın da bir rüya olduğunu mu söyleyeceğiz? Hepsini dördüncü filmle göreceğiz.
