Antiseptik maddeler, enfeksiyonu önlemek amacıyla cilde veya mukoza tabakasına uygulanan antimikrobiyal kimyasallardır. Günümüzde hem medikal ortamlarda hem de günlük hayatta sıkça kullanılmaktadır. Mikropların üremesini ve yayılmasını engelleyen antiseptikler, mikroorganizmalar üzerinde ölümcül etkisi olan dezenfektanlar ile karıştırılmamalıdır. Birden fazla kullanım şekli olan antiseptikler, solüsyon, jel ya da krem olarak üretilebilmektedir. Batikon, alkol ve oksijenli su, en yaygın kullanılan antiseptiklerdir; özellikle ameliyat ve ilk yardım girişimlerinin vazgeçilmez parçasıdırlar.
Antiseptik nedir?
Antiseptik, zararlı organizmaların büyümesini bu mikroorganizmaları öldürmeden durduran ya da yavaşlatan kimyasal bir maddedir. Özellikle ameliyat ve diğer tıbbi işlemler sırasında enfeksiyon risklerini azaltmak için sıkça kullanılır. Tıbbi ortamlarda farklı tiplerde antiseptikler kullanılmaktadır.
Örneğin, cerrahlar ameliyatlara girmeden önce ellerini ve kollarını antiseptiklerle temizler, böylece ameliyat sırasında oluşabilecek enfeksiyon riskleri en aza düşürülmüş olur. En çok kullanılan türleri alkol, batikon ve oksijenli sudur.
Dezenfektan nedir?
Dezenfektanlar mikroorganizmaları öldürmek veya tamamen ortadan kaldırmak için kullanılır. Bir diğer kullanım alanı ise cansız nesne ve yüzeylerin (tıbbi cihazlar, ekipmanlar, duvarlar, zeminler vb.) üzerinde bulunan virüs ve mikropları etkisiz hale getirmektir. Güçlü kimyasal maddeler kullanılarak hazırlanan dezenfektan çözeltileri cilt ve canlı yüzeylere temas etmemelidir; geçici veya kalıcı zararlar verebilirler.
Antiseptik ve dezenfektan arasındaki farklar
Antiseptiklerin ve dezenfektanların benzer ürünler olduğu bilgisi doğru değildir. Aralarındaki en büyük fark, antiseptiklerin cilde ve canlı yüzeylere uygulanması; dezenfektanın ise cansız yüzey ve ekipmanlarda kullanılmasıdır. Dezenfektanlar asla vücuda temas ettirilmemelidir.
Örneğin cerrahi herhangi bir işlem sırasında doktor işlem uygulanacak bölgeyi antiseptikle temizler ancak ameliyat masasını sterilize etmek için bir dezenfektan kullanır.
Hem antiseptikler hem de dezenfektanlar biyosit isimli kimyasal bir madde içerir. Biyosit, düşük konsantrasyonda mikroorganizmaların yavaşlatılmasına yardımcı olan, yüksek konsantrasyonlarda ise mikroorganizmaları öldüren bir kimyasaldır.
Antiseptik ne işe yarar?
Antiseptikler mikropların yoğun olduğu cilt veya mukoza zarlarına uygulanır ve vücuda temas eden mikroorganizma miktarını azaltmaya yardımcı olur.
Antiseptik nasıl kullanılır?
Antiseptiklerin tıbbi ortamlarda ve tıbbi ortamlar dışında birçok kullanım şekli vardır. Örneğin:
- El yıkama: Antibakteriyel sabunlar olarak da bilinen antiseptik yıkama ürünleri ile el ve vücut temizliği. Ancak tavsiye edilen, el ve vücut temizliği için sade sabun ve su kullanılmasıdır.
- Ovalama: Özellikle tıbbi alanlarda çalışanların ellerini ve kollarını cerrahi işlemler öncesinde dezenfekte etmeleri. Bunun yanında antiseptik mendiller ve el temizleyici jeller de bu kullanım şekline dahil edilebilir. Bu ürünler, sabun ve su bulunmadığında kullanılmaya yöneliktir, su ile durulanmazlar.
Antiseptik mendiller ve el dezenfektanları çocukların erişemeyeceği bir yerde saklanmalı ve yalnızca üzerindeki etikette belirtilen şekilde kullanılmalıdır.
- Cilt mukozalarını dezenfekte etme: Katater takım işlemi gibi işlemlerde, katateri yerleştirmeden önce üretra, mesane veya vajinaya antiseptik uygulanması. Bu uygulama yardımıyla hem kataterden bulaşabilecek enfeksiyonlar önlenir hem de bölgede bir enfeksiyon varsa tedavisi sağlanmış olur.
- Cilt enfeksiyonlarının tedavisi: Küçük kesikler, yüzeysel yanıklar ve derin olmayan yaralarda oluşabilecek enfeksiyonların önlenmesi için zarar görmüş bölgeler antiseptikle dezenfekte edilir.
- Ağız ve boğaz enfeksiyonlarının tedavisi: Birçok medikal boğaz pastili antiseptik içerir. Bakteriyel enfeksiyondan kaynaklanan boğaz ağrısını azaltmaya yardımcı olur. Aynı zamanda ağız içinde oluşan yaraların ve aftların tedavisinde de antiseptik içeren ilaçlar kullanılabilir.
Antiseptik kullanım kuralları nelerdir?
- Antiseptikler kimyasal maddelerdir ve her kimyasal maddenin yapısı birbirine uyumlu değildir. Bu nedenle bu konuda uzman olmayan kişilerin antiseptikleri birleştirmesi ya da arka arkaya kullanması tehlikeli olabilir. Tedavi edilecek yaraya uygun tek bir antiseptik belirlenmeli ve tedavi esnasında sadece bu kullanılmalıdır.
- Farklı tip yaralara farklı tip antiseptikler uygulanmalıdır. Örneğin;
- Açık yaralar alkol içermeyen antiseptikler ile dezenfekte edilmelidir. Böylece cildin yanması önlenir.
- Kapalı veya derin olmayan yaralarda deriye nüfuz eden antiseptikler tercih edilir.
- Toprak, çakıl, taş, kaya gibi maddelerin sebep olduğu yaralarda tahriş edici olmayan ancak derinlemesine dezenfekte sağlayan solüsyonlar kullanılmalıdır.
- Yanıklar ise su konsantrasyonu yüksek çözeltiler yardımı ile temizlenmelidir. Böylece bakteriler ve olası mantar enfeksiyonları engellenirken yanma hissi de hafifletilebilir.
Basit yaralar dışında antiseptik kullanmanız gerektiğinde doktorunuza danışın.
Antiseptik kullanırken nelere dikkat edilmeli?
Antiseptiklerin içerisindeki biyosit konsantrasyonu çok önemlidir. Kullandığınız antiseptiğin, mikroorganizmaların üremesini engellerken deriyi, vücut dokularını ve vücut hücrelerini de tahrip etmemesi gerekir.
Antiseptikler açıldıktan 2 hafta sonra, alkollü antiseptikler ise açıldıktan 1 ay sonraya kadar tüketilmelidir. Antiseptikler diğer ilaçlardan ayrı tutulmalı ve çocukların ulaşamayacağı yerlerde saklanmalıdır.
Antiseptikler hangi durumlarda kullanılır?
Antiseptikler enfeksiyon riski olan yerlerde ve yaralarda kullanılmalıdır. Gereksiz kullanımı cilt üzerinde tahribe sebep olabilmektedir.
Antiseptik türleri ve formları
Antiseptik solüsyonlar
Antiseptik solüsyonlar, yaraların temizlenmesi için kullanılan sıvı maddelerdir. Yaranın temizlenmesine ve mikroplardan arınmasına yardımcı olurlar. En çok kullanılan solüsyonlar:
- Batikon: Çok geniş bir kullanım alanına sahip olan batikon, en çok tercih edilen antiseptik solüsyondur. Özellikle küçük yaralarda ilkyardım sırasında kullanılır. Bunun yanında jinokolojik müdahalelerde, cerrahi işlemler sırasında cilt ve mukozanın dezenfekte edilmesi için de kullanılır. Baticonol scrub ise cerrahi el dezenfektanıdır.
- Etil alkol: %70’lik çözeltisi ile antiseptik solüsyon olarak kullanılabilmektedir. Eğer doğru şekilde kullanılırsa iki dakika içerisinde cilt yüzeyindeki bakterileri %90’a kadar azaltabilir. Alkol olması sebebiyle açık yaralarda ve mukozada kullanımı tehlikelidir.
- Oksijenli su: Yaraların temizliğinde sıkça kullanılan bir solüsyon olan oksijenli su aynı zamanda gargara ve boğaz antiseptiği olarak da kullanılabilmektedir.
Antiseptik kremler
Antiseptik kremler yardımıyla cilt yüzeyinde oluşan iltihaplar, enfeksiyonlar ve ödemler tedavi edilmektedir. Derin kesiklerin, ameliyat yaralarının ve yanıkların tedavisinde de kullanılabilen bu kremler cilt dokusunun hızlıca yenilenmesine yardımcı olur, yanmış bölgenin tahribatını ve acısını da azaltır.
Antiseptik kremler göz ve ağız dışında cildin her bölümüne sürülebilir. Krem problemli bölgeye sürülür ve ovalayarak cildin kremi emmesi sağlanır. Antiseptik kremler eğer ameliyat yarası, derin kesik gibi açık yaralarda kullanılıyorsa krem dokuya sürüldükten sonra üstü bir gazlı bezle kapatılmalıdır. Cilde tekrar krem uygulamadan önce cilt su ile temizlenmelidir.
Antiseptik direnci nedir?
Mikroorganizmaların değişik koşullara adapte olma yeteneği çok yüksektir. Mesela antiseptik solüsyonun içinde uzun süre kalan mikroorganizmalar direnç geliştirebilirler. Ayrıca antiseptiğin yeterli dozda ve doğru şekilde kullanılmaması da bu direnci arttırabilir.
Antiseptiklerin yan etkileri ve zararları
Alkollü antiseptikler deride absorbe olurlar. Bu sebeple yanlış kullanımında deri yüzeyinde, göz yüzeyinde, üst solunum yollarında ve soluk borusunda tahribata sebep olabilirler. Baticon nadir de olsa yanlış kullanıldığında ya da alerjik reaksiyon gelişirse ciddi deri tahribatlarına, yanıklara, öksürüğe ve baş dönmesine sebep olabilir.
