Fosfor eksikliği
Kemik ve dişlerde yüksek oranda bulunan fosforun, yetersiz beslenme veya bazı sağlık koşulları sonucunda kanda bulunması gereken değerin altına düşmesine hipofosfatemi denir.
Fosfor eksikliği neden olur?
Fosfor yaygın olarak tüketilen gıdalarda bol miktarda bulunur ve paketlenmiş yiyeceklere sentetik olarak eklenir. Aynı zamanda bağırsaktan iyi emilir, bu nedenle eksikliği nadirdir.
Bazı durumlar fosforun eksikliğine neden olabilir:
- Alkolizm
- Hiperkalsemi (kalsiyum yüksekliği)
- Hiperparatiroidizm (paratiroid hormonu yüksekliği)
- Diyabet
- Gıdalardan çok az fosfat alımı
- Düşük proteinli beslenme
- D vitamini eksikliği
- Anoreksiya
- İnsülin, ACE inhibitörleri, kortikosteroidler, antiasitler, antikonvülzanlar ve diüretiklerin aşırı kullanımı
Fosfor eksikliği belirtileri
- Eklem, kas ağrısı
- Kemiklerde güçsüzlük
- İştahsızlık
- Sinirlilik, kaygı
- Halsizlik
- Karıncalanma, uyuşma
- Ciltte matlaşma
- Odaklanmada zorluk
Fosfor eksikliği ne tür sorunlara yol açar?
- Diş problemleri
- Büyüme-gelişme sorunları
- Fibromiyalji
- Çocuklarda zayıf kemik gelişimi sonucu raşitizm
- Yetişkinlerde kemiklerde meydana gelen zayıflamalar sonucu osteomalazi, osteoporoz, kemiklerin kolay kırılması
Fosfor eksikliği tedavisi
Öncelikle yapılması gereken en önemli şey beslenmeyi düzenlemektir; her türlü vitamin ve mineralden zengin gıdalarla dengeli beslenme şarttır. Alkol tüketimi sınırlandırılmalıdır. Gerekli sağlık kontrolleri yapıldıktan sonra eksikliğe neden olan sorunun tedavisine başlanır. Eksikliğin giderilmesi için hastaya takviye verilir. Daha ileri vakalarda fosfor, elektrolit şeklinde doğrudan vücuda enjekte edilebilir.
Fosfat testi nedir?
Gıdalarla alınan mineral fosfor bağırsaklarda oksijenle birleştiğinde fosfat olur. Fosforlu kan testi kandaki fosfat miktarını ölçer. Fosfatlar kemikleri ve dişleri oluşturmak için kalsiyumla birlikte çalışır. Kandaki fosfat miktarı kalsiyum seviyesini etkiler; kalsiyum seviyeleri yükseldikçe, fosfat düşer.
Fosfat testi kalsiyumun, fosforun, magnezyumun emilimini engelleyen sindirim sistemi problemlerini teşhis etmek için kullanılır. Fosforun seviyesi ölçüldüğünde, aynı zamanda D vitamini ve paratiroid hormonu (PTH) seviyesi ölçülür. PTH kandaki kalsiyumun ve fosforun seviyelerini düzenler; D vitamini emilimlerini artırır. Böbrek, karaciğer, kemik hastalıkları ve diyabet anormal fosfor seviyelerine neden olabilir. Bu nedenle fosfat seviyelerinin dikkatle izlenmesi gerekir.
Fosfor ilaçları, hapları ve takviyeleri
Fosfor, diğer minerallerle ve bazı ilaçlarla etkileşime girer; doktorunuzla konuşmadan yüksek doz takviyeler kullanmamalısınız.
- Fosfor bağlayıcılar: Fosfor düzeylerinin kontrolünde ana tedavi olarak; kronik böbrek hastalığında kemik mineral bozukluğu tedavisinde kullanılırlar. Piyasada kalsiyum karbonat, kalsiyum asetat, sevelamer, lantanum gibi türleri mevcuttur. Her birinin avantajları ve yan etkileri vardır; tedavi kişiselleştirilmelidir.
- Fosfor tamamlayıcılar: Bu ürünlerin çoğu sodyum fosfat formunda satılır. Kapsüller halinde kalsiyum fosfat ürünleri, diğer vitamin ve minerallerle kombine halde fosfor içeren oral tabletler, eser elementler içeren mineral damla şeklinde besin takviyeleri, potasyum fosfat-sodyum fosfat içeren sporcu tozları da mevcuttur.
Kimler fosfor takviyesi almalı?
Çoğu insan fosforu gıdalardan gerekli miktarda aldığından takviyeye ihtiyaç duymaz. Buna karşılık menopozdaki kadınların fosfor eksikliği geliştirme riski oldukça yüksektir. Bunun nedeni kemik erimesi tedavisinde kullanılan yüksek dozda kalsiyum takviyelerinin fosforun emilimini azaltmalarıdır. Kalsiyum haplarının kalsiyum fosfat şeklinde olması önemlidir.
Fosfor türleri
Fosforun doğada beyaz, kırmızı, siyah olmak üzere üç farklı formu ve birçok allotropu (aynı elementin farklı şekildeki kristalleri) bulunur.
- Beyaz fosfor; fosfat içeren kayalardan üretilen toksik bir maddedir, karanlıkta ışıldar. Duman kamuflajı ve yangın silahı olarak askeriyede kullanılmaktadır.
- Kırmızı fosfor; ısı ve güneş etkisiyle beyaz fosfordan meydana gelir. Beyaz fosforun aksine kolayca tutuşmaz, ışıldamaz, zehirli değildir. Genellikle kibrit yapımında kullanılır.
- Siyah fosfor; beyaz fosforun büyük basınç altında kalmasıyla elde edilir, elektriği iletir.
Fosfor katkı maddeleri, gıda ve ilaç etiketlerinde aşağıdaki isimlerle listelenir:
- Disodyum fosfat
- Monosodyum fosfat
- Fosforik asit
- Sodyum heksametafosfat
- Trisodyum fosfat
- Sodyum tripolifosfat
- Tetrasodyum pirofosfat
- Magnezyum fosfat
- Potasyum fosfat
Fosfor yüksekliği nedir, neden olur?
Plazmada normalden daha yüksek fosfor seviyeleri hiperfosfatemi olarak adlandırılır. Fosforun yüksekliği genellikle böbrek hastalarında veya kalsiyumun düzenlenmesinde işlev bozukluğu olan kişilerde görülür. Yaygın nedenler:
- Diyabetik ketoasidoz (kanın asidik hale gelmesi)
- Hipoparatiroidizm (paratiroid hormonlarının yetersizliği)
- Böbrek yetmezliği
- Karaciğer hastalığı
- Fosfat içeren ilaçların kullanılması
- Kalsiyum-magnezyum yetersizliği, D vitamini fazlalığı gibi vitamin-mineral dengesizlikleri
- Kemoterapi ilaçları
- Fosfor içeren gıdaların veya takviyelerin fazla tüketilmesi
Fosfor yüksekliğinde ne olur?
Böbrek fonksiyonları daha düşük olduğunda kanda fosforun fazla birikmesi kalsiyumu kemiklerinizden çekerek dengesizliklere neden olur. Kan damarlarında, akciğerlerde, kalpte kalsiyum birikimine yol açarak kardiyovasküler hastalık, damar kireçlenmeleri, kalp krizi, felç veya ölüm riski yaratabilir. Vücudun demir, kalsiyum, magnezyum, çinko gibi diğer mineralleri etkin şekilde kullanma yeteneğini etkileyebilir.
Fosfor yüksekliğinde yenmemesi gerekenler
Diyalize giren böbrek hastalarında bazı gıdalar fosfat seviyelerini etkileyerek ilaçlarla etkileşime girebilir. Fosfordan zengin gıdalar az miktarda tüketilmelidir.
- Fasulye çeşitleri
- Bira
- Peynir, süt
- Çikolata
- Gazlı içecekler
- Balık, karaciğer, işlenmiş et
- Kuruyemişler
- Hazır gıdalar
Fosforun zararları ve yan etkileri nelerdir?
- Fosfat içeren deterjanlarla yıkanan bulaşıklar iyi durulanmadığında mide ve sindirim sorunlarına yol açabilir.
- Atıklardan suya karışan fosfatın temizlenmesi zordur, bu nedenle çevreye büyük zarar verir; yosunları parçalayarak sudaki oksijen miktarını azaltır.
- Organik yiyeceklere fosfat karışması durumunda kanserojen etki doğurur.
- Fosfat içeren temizlik malzemeleri cilde zarar vererek cilt kanserine neden olabilir. Ciltte mantar, egzama, alerji ve kızarıklıklar oluşabilir.
- Fazla fosfor paratiroid hormonu salgısını arttırarak kemik erimesine, kas güçsüzlüğüne, eklem ve kas ağrısına neden olabilir.
- Çok fazla fosfat toksik olabilir; kabızlık, mide bulantısı, kusma ve ishale neden olabilir.
- Fosforun kanda yükselmesi, kas gibi yumuşak dokularda kalsiyumla birleşerek tortu oluşumuna ve dokuların sertleşmesine neden olabilir.
- Fosforu çok yüksek dozlarda almak veya tüketmek D vitamini sentezini ve kalsiyum emilimini bozabilir.
