Fransızca kökenli olan pasaport kelimesi; passe ‘geç’ ve porto “liman” sözcüklerinin birleşiminden türemiştir. Günümüzde seyahat izin belgesi olarak kullanılan pasaportun tarihi çok eskilere dayanmaktadır. Peki pasaport kullanımı nasıl ortaya çıkmıştır? İlk olarak hangi ülke kullanmıştır?
Dünyada Pasaport Kullanan İlk Ülke
Tarih kaynaklarında anlatılan bilgilere göre; ilk seyahat izin belgesi İran’lı Kral Artaxerxes tarafından kullanılmıştır. Kendisine hizmet eden adamlarından Nehemya’nın Filistin’e güvenli bir şekilde gidebilmesi için imzalı bir belge vermiştir. Nehemya’nın Filistin’e giderken ilerleyeceği yolda diğer ülke yöneticilerinden zarar görmemek için Kral’dan aldığı imzalı belge, ilk pasaport olarak tarihe geçmiştir. Kral Artaxerxes’in verdiği belgede, yolcu için güvenli bir geçiş ve koruma istenen bir yazı bulunmaktadır.
Bu olaydan sonra belge imzalayıp seyahate çıkma olayı duyulmaya başlamıştır. O dönemde Fransa Kralı XIV. Louis de izin belgesini benimsemiştir ve sıkça kullanmıştır. Seyahat belgesi kullanımı onunla birlikte popülerlik kazanmıştır. Öyle ki Kral XIV. Louis’in 72 yıllık hükümdarlığı döneminde neredeyse tüm Avrupa ülkelerine izin belgelerinin verilmesi için gerekli sistemleri kurmuştur. Böylece, vatandaşları ziyaret etmek istedikleri ülkelerden de vize alabilmeleri için gerekli olan, günümüz sisteminin temelleri atılmıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nda Pasaport Kullanımı
Osmanlı tarihinde ise ilk pasaport kullanımı; II. Mahmut döneminde 1808’li yıllarda yurt dışı gezileri için kullanılmıştır. II. Mahmut dönemine kadar halk, gidecekleri ülkelerden o ülkeye ait pasaport alırdı. Türk Elçileri de bu uygulamaya tabii tutulurdu. Bu durum Osmanlı açısından küçük düşürücü olduğunu düşünen II. Mahmut; seyahat konusunda düzenlemeler yaparak 3 farklı pasaport uygulaması getirmiştir. Bu 3 farklı pasaport ise şunlardır;
- Osmanlı tebaa ( İslam olan halk),
- Raeya (Hristiyan olan halk )
- Sefir gidecekler için de Hariciye Nazırlığın’dan (Dışişleri Bakanlığı) pasaport verilmesi zorunluluğunu getirmiştir.
Yurtdışına çıkacak olan Osmanlı vatandaşlarına 1838 tarihinden itibaren, Dış İşleri Bakanlığı tarafından Avrupa’daki kurallara uygun şekilde pasaport verilmeye başlanmıştır.
